پینه‌زایی و باززایی گیاهچه از دو توده‌ ایرانی گیاه داروئی هندوانه ابوجهل (Citrullus colosynthis L.) در شرایط درون‌شیشه‌ای

سابقه و هدف: هندوانه ابوجهل از گیاهان دارویی ضدسرطان است که تکثیر درون شیشه‌ای در سطح وسیع و نیز تولید ماده ضدسرطان آن ضروری می‌باشد. عوامل زیادی چون ژنوتیپ، نوع ریزنمونه انتخابی و شرایط آماده‌سازی آن روی میزان باززایی اثر می‌گذارند. اثر تنظیم‌‌‌کننده‌های رشد روی پینه‌زایی و باززایی غیرمستقیم هندوانه ابوجهل توده پارانگی‌پتایی بومی هند بررسی و روش ریزادیادی با استفاده از ریزنمونه ساقه آن ارائه شده است. نتایج آنها نشان داد که حداکثر مقدار پینه القا شده در محیط MS، همراه با 5/0 میلی‌گرم در لیتر از هورمون‌های IAA و 2,4-D و یک میلی‌گرم در لیتر6-BA بدست می‌آید. با توجه به اینکه گزارشی در زمینه باززایی غیرمستقیم گیاهچه از توده های ایرانی این گیاه در دست نیست. لذا در این تحقیق پینه‌زایی و باززایی گیاهچه در دو توده ایرانی هندوانه ابوجهل بررسی گردید.مواد و روش‌ها: پس از ضدعفونی سطحی و جدا کردن پوسته‌های سخت بیرونی، مغز بذور این دو توده در محیط‌کشت MS کشت گردیدند و پس از حدود یک ماه، از گیاهچه‌های بدست آمده ریزنمونه‌های برگ و ساقه جهت تولید پینه در محیط کشت MS حاوی ترکیبات مختلف هورمون‌های BAP، NAA، 2,4-D و کینتین کشت گردیدند. جهت باززایی غیرمستقیم نیز از ترکیبات مختلف هورمون‌های BAP، NAA و نیز محیط‌‌های کشت MS، MS½ و ¼MS استفاده شد. گیاهچه‌های باززایی‌شده به گلدان‌های کوچک حاوی خاک استریل (نسبت 3 به 1 خاک و ماسه) منتقل شدند. این گیاهچه‌ها به گیاه کامل تبدیل شده و توانستند به خوبی مستقر شده و رشد کنند. یافته‌ها: در هر دو توده، پینه‌زایی با ترکیبات مختلف هورمون‌های 2,4-D و کینتین کمتر از محیط‌های کشت حاوی ترکیبات مختلف هورمون‌های BAP و NAA بود. در ترکیب‌های مختلف هورمون‌های BAP و NAA در توده دهدشت، حدود 100 درصد و در ترکیب‌های مختلف هورمون‌های کینتین و 2,4-D در توده گچساران، حدود 6/66 درصد پینه‌زایی بدست آمد. در هر دو توده، پنج هفته پس از کاشت قطعات پینه، تشکیل شاخساره شروع گردید. ریزنمونه برگ، با ترکیب هورمونی 3 میلی‌گرم در لیتر BAP در محیط کشت MS½ در توده دهدشت و ریزنمونه ساقه، با ترکیب‌های هورمونی 3 و 2 میلی‌گرم در لیتر BAP در محیط کشت MS در هر دو توده بهترین باززایی غیرمستقیم گیاهچه را نشان دادند. بهترین محیط ریشه‌زایی نیز محیط‌ کشت MS حاوی 5/0 میلی‌گرم در لیتر NAA و 5/0 میلی‌گرم در لیتر BAP بود. ریشه‌زایی در هردو توده با این ترکیب هورمونی انجام شد با این تفاوت که در توده گچساران درصد ریشه‌زایی کم‌تر از توده دهدشت بود.نتیجه‌گیری: نتایج این تحقیق نشان داد که توده دهدشت نسبت به توده گچساران و ریزنمونه ساقه نسبت به ریزنمونه برگ به باززایی غیرمستقیم بهتر پاسخ می‌دهند. در مجموع هر دو توده‌ ایرانی این گیاه به پینه‌زایی و باززایی غیرمستقیم گیاهچه پاسخ مناسبی نشان دادند.